خشکی دهان یا زروستومیا xerostomia، به شرایطی اشاره دارد که در آن غدد بزاقی داخل دهان بزاق کافی برای مرطوب نگهداشتن دهان تولید نمی کنند. خشکی دهان اغلب نتیجه یا عارضه جانبی استفاده از برخی داروهای خاص یا مشکلات بالا رفتن سن یا نتیجه رادیوتراپی برای درمان سرطان است. کمتر شایع است، اما خشکی دهان ممکن است در نتیجه شرایطی بروز پیدا کند که مستقیماً غدد بزاقی را تحت تأثیر قرار می دهند.

بزاق با خنثی کردن اسیدهای تولید شده توسط باکتری ها، محدود کردن رشد باکتری ها، و شستن ذرات غذا به پشیگیری از پوسیدگی دندان ها کمک می کند. بعلاوه، آنزیم های موجود در بزاق به گوارش نیز کمک می کنند.

دامنه مشکلات کاهش بزاق و خشکی دهان می تواند از یک مزاحمت صرفاً ساده باشد تا چیزی که تأثیری عمده روی سلامت عمومی و سلامت دهان و دندان ها و لثه های شما دارد، همینطور اشتهای شما و لذت بردنتان از غذا.

درمان های خشکی دهان به علت بروز آن بستگی دارند.

علائم و نشانه های خشکی دهان

اگر دهان شما به میزان کافی بزاق تولید نکند، ممکن است به صورت تمام یا گاهی اوقات متوجه بروز این علائم و نشانه ها شوید:

• خشکی یا احساس چسبندگی داخل دهان
• بزاقی که غلیظ و رشته ای به نظر می رسد
• احساس تشنگی مداوم
• بوی بد دهان
• مشکل در جویدن، حرف زدن، و بلعیدن
• خشکی یا سوزش گلو و گرفتگی صدا
• خشک و شیار دار شدن زبان
• تغییر در حس چشایی
• احساس سوزش یا سوزن سوزن شدن در دهان و بویژه روی زبان
• خشکی و قرمزی زبان
• مشکل در استفاده از پروتزهای مصنوعی دندانی
• خشکی مجرای بینی

بعلاوه، خشکی دهان می تواند باعث چسبیدن رژ لب به دندان های شما شود. علاوه بر این علائم، خشکی دهان موجب افزایش خطر ژنژیویت (بیماری لثه)، پوسیدگی دندان، و عفونت های دهان مانند برفک دهان می شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر شما متوجه علائم و نشانه های خشکی مستمر دهان شده اید، برای مراجعه به پزشک اقدام کنید.

علل بروز خشکی دهان

خشکی دهان زمانی بروز پیدا می کند که غدد بزاقی داخل دهان بزاق کافی برای مرطوب نگهداشتن دهان شما تولید نمی کنند. این غدد ممکن است در نتیجه یکی از عوامل زیر به درستی عمل نکنند:

داروها

صدها دارو، شامل داروهایی که تهیه آنها از داروخانه نیازی به نسخه پزشک ندارد (OTC)، خشکی دهان را به عنوان عارضه جانبی خود دارند. از بین محتمل ترین انواع داروهایی که موجب بروز مشکل می شوند برخی داروهایی قرار دارند که برای درمان افسردگی، فشار خون بالا، و اضطراب استفاده می شوند، همینطور برخی آنتی هیستامین ها، ضد احتقان ها، شل کننده عضلات و مسکن ها.

بالا رفتن سن

بسیاری از افراد مسن با افزایش سن خشکی دهان را تجربه می کنند. عوامل مرتبط عبارتند از استفاده از برخی داروهای خاص، تغییرات در توانایی های بدن برای پردازش داروها، مواد مغذی ناکافی، و داشتن بیماری های طولانی مدت.

درمان سرطان

داروهای شیمی درمانی می توانند ماهیت بزاق دهان و مقدار تولید شده آن را تغییر دهند. با بازگشت جریان عادی بزاق پس از تکمیل درمان، این ممکن است موقتی باشد. درمان های پرتو افکنی به سر و گردن می توانند به غدد بزاقی آسیب وارد کنند، که موجب کاهش چشمگیر تولید بزاق می شود. این ممکن است بسته به دوز پرتو افکنی و منطقه تحت درمان، موقتی یا دائمی باشد.

آسیب به عصب

یک صدمه یا جراحی که باعث شود به اعصاب ناحیه سر و گردن آسیب وارد شود، می تواند موجب خشکی دهان شود.

دیگر بیماری ها

خشکی دهان می تواند به دلیل برخی بیماری های خاص بروز پیدا کند، مانند دیابت، سکته مغزی، عفونت قارچی (برفک) داخل دهان، یا بیماری آلزایمر، یا به دلیل بیماری های خود ایمنی، مانند سندروم شوگرن Sjogren’s syndrome یا HIV ایدز. خر و پف کردن و تنفس با دهان باز نیز می تواند موجب خشکی دهان شود.

کم آب شدن بدن

شرایطی که می توانند منجر به کم آب شدن بدن شوند، مانند تب، تعریق شدید، استفراق، اسهال، از دست دادن مقدار زیادی خون، و سوختگی می توانند موجب خشکی دهان شوند.

استفاده از تنباکو و الکل

نوشیدن الکل و یا کشیدن یا جویدن تنباکو می توانند موجب افزایش علائم خشکی دهان شوند.

برداشتن غدد بزاقی با جراحی

مصرف تفریحی مواد مخدر

استفاده از مت آمفتامین می تواند باعث خشکی شدید دهان و آسیب به دندان ها شود، شرایطی که تحت عنوان “متی دهان” نیز شناخته می شود. ماری جوآنا نیز می تواند موجب خشکی دهان شود.

مشکلات و عوارض ناشی از خشکی دهان

اگر شما بزاق کافی نداشته باشید و دچار خشکی دهان شوید، این می تواند منجر به بروز مشکلات زیر شود:

• افزایش پلاک، پوسیدگی دندان و بیماری لثه
• زخم های دهانی
• عفونت های مخمری داخل دهان (برفک)
• زخم یا شکاف پوست در گوشه های دهان، یا ترک خوردن لب ها.
• سوء تغذیه ناشی از مشکلات جویدن و بلعیدن

نحوه تشخیص خشکی دهان

برای مشخص نمودن علت خشکی دهان، پزشک شما سوابق پزشکی شما و همه داروهایی که مصرف می کنید، سامل داروهای OTC، را بررسی خواهد کرد و دهان شما را معاینه خواهد کرد.

گاهی اوقات ممکن است نیاز به آزمایش خون، تصاویر اسکن از غدد بزاقی شما، یا تست هایی داشته باشید که میزان بزاق تولید شده را اندازه گیری می کنند تا به علت بروز خشکی دهان پی ببرند. اگر پزشک شما مشکوک به خشکی دهان در نتیجه سندروم شوگرن باشد، نمونه کوچکی از سلول ها (نمونه برداری) از غدد بزاقی شما در لب های شما ممکن است برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال شود.

درمان های خشکی دهان

درمان خشکی دهان به علت بروز آن بستگی دارد. دندانپزشک یا پزشک شما ممکن است راهکارهای زیر را ارائه دهند:

• تغییر داروهایی که موجب خشکی دهان شده اند. اگر پزشک شما معتقد باشد که داروها عامل بروز خشکی دهان شما هستند، ممکن است دوز داروهای شما را تغییر دهند یا داروی شما را به داروی دیگری تغییر دهند که باعث بروز خشکی دهان نمی شوند.
• پیشنهاد محصولاتی برای مرطوب کردن دهان شما. اینها می توانند شامل دهانشویه های تجویزی یا OTC، بزاق مصنوعی، یا مرطوب کننده برای لغزنده کردن دهان هستند. دهانشویه هایی که برای خشکی دهان طراحی شده اند، مخصوصاً دهانشویه های حاوی زایلیتول، می توانند مؤثر باشند، که در برابر پوسیدگی دندان ها نیز محافظت ایجاد می کنند.
• در نهایت، درمان های جدید و امیدوار کننده ای در حال بررسی می باشند. دانشمندان در حال کار کردن روی روش های ترمیم غدد بزاقی آسیب دیده، و در حال تولید غدد بزاقی مصنوعی هستند که قابل کاشته شدن داخل بدن هستند.
• غذاهای خود را با آبگوشت، سوپ، سس، خامه، کره، یا مارگارین مرطوب کنید. غذاهای نرم و مرطوب و خنک در دمای اتاق بخورید.
• از خوردن غذاهای شور و خشک (مانند کراکر، نان تست، کلوچه، نان خشک، گوشت خشک، مرغ، ماهی، میوه خشک، و موز) و غذاها و نوشیدنی های حاوی قند زیاد خودداری کنید.

اگر خشکی شدید دهان دارید، پزشک یا دندانپزشک شما ممکن است راهکارهای زیر را پیشنهاد دهند:

• تجویز داروهایی که تولید بزاق را تحریک می کنند. پزشک شما ممکن است برای تحریک تولید بزاق پیلوکارپین pilocarpine (Salagen) یا سویمیل cevimeline (Evoxac) تجویز کند.
• محافظت از دندان های شما. برای پیشیگیری از بروز پوسیدگی و حفره های دندانی، دندانپزشک شما ممکن است استفاده هفتگی از دهانشویه های کلرهگزیدین را برای کنترل بروز حفره های دندانی توصیه کند.

تغییر سبک زندگی و راهکارهای خانگی

علاوه بر توصیه هایی که از پزشک دریافت می کنید، این نکات نیز ممکن است به کاهش علائم خشکی دهان شما کمک کنند:

• جرعه جرعه آب یا مایعات فاقد قند بنوشید یا تکه های کوچک یخ رادر طول روز بمکید تا دهان شما مرطوب شود، و در طول وعده های غذایی نیز برای کمک به جویدن و بلع آب بنوشید.
• آدامس های فاقد قند بجوید یا آبنبات های فاقد قند بمکید. محصولاتی که حاوی زایلیتول هستند نیز ممکن است به پیشگیری از بروز حفره های دندانی کمک کنند. با این حال، در برخی افراد، زایلیتول، که اغلب در آدامس ها یا آبنبات های فاقد قند یافت می شود، اگر در مقادیر زیاد مصرف شود ممکن است موجب تولید گاز معده یا اسهال شود.
• جایگزین های OTC بزاق را امتحان کنید که حاوی زایلیتول هستند، مانند اسپری مرطوب کننده دهان که حاوی کربوکسی متیل سلولز یا هیدروکسی اتیل سلولز هستند.
• از راه بینی نفس بکشید، نه از راه دهان. اگر خر و پف شما موجب تنفی از راه دهان در طول شب می شود، ممکن است لازم باشد برای آن دنبال درمان باشید.
• با استفاده از دستگاه های بخور به هوای اتاق در شب رطوبت اضافه کنید.
• لب های خود را مرطوب کنید تا خشکی یا مناطق ترک خورده را تسکین دهید.

از چیزهایی که می توانند علائم شما را بدتر کنند پرهیز کنید، که عبارتند از:

• کافئین و الکل. این محصولات می توانند موجب بروز خشکی دهان و حساسیت شوند. از دهانشویه های حاوی الکل استفاده نکنید.
• همه نوع تنباکو. اگر شما تنباکو می کشید یا می جوید، این کار را ترک کنید، زیرا محصولات تنباکو می توانند موجب خشکی و تحریک دهان شوند.
• آنتی هسیتامین ها و ضد احتقان های OTC. این محصولات می توانند خشکی دهان شما را بدتر کنند.
• غذاها و آبنبات های قندی و اسیدی. اینها خطر پوسیدگی دندان ها را افزایش می دهند. بعلاوه، از خوردن غذاهای پر ادویه و پر نمک نیز اجتناب کنید زیرا آنها می توانند موجب بروز تحریک شوند.

بزاق برای حفظ سلامت دهان و دندان های شما مهم است. برداشتن این گام ها برای محافظت از دندان ها نیز ممکن است به خشکی دهان شما کمک کند:

• دندان های خود را با خمیر دندان فلورایده مسواک بزنید و آنها را نخ دندان بکشید. از دندانپزشک خود بپرسید آیا خمیر دندان های فلورایده، خمیر دندان های حاوی بتائین، یا ژل های دندانی تجویزی می توانند برای خنثی کردن اسیدهای باکتری ها مفید باشند یا خیر.
• قبل از رفتن به رختخواب از دهانشویه های فلورایده استفاده کنید، یا با ژل های فلورایده دندان های خود را مسواک بزنید.
• حداقل دو مرتبه در طول سال برای معاینه دندان های خود و زدودن پلاک های دندانی، برای کمک به پیشگیری از بروز پوسیدگی دندان ها به دندانپزشک مراجعه کنید.

اگر گام های زیر موجب بهبود خشکی دهان شما نشدند، با پزشک یا دندانپزشک خود در مورد آن صحبت کنید. علت می تواند دارو یا شرایط دیگری باشد که در بالا به آنها اشاره کردیم. داروها یکی از شایع ترین علل خشکی دهان هستند. درمان کامل و طولانی مدت خشکی دهان ممکن است به معنای توقف یا تغییر داروها یا دوز آنها، یا پرداختن به علت های بنیادی باشد.

آمادگی قبل از مراجعه به پزشک برای خشکی دهان

قبل از مراجعه به پزشک فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:

• علائمی که تجربه می کنید، شامل هر چیزی که ممکن است با دلیل مراجعه شما به پزشک مرتبط باشد.
• اطلاعات فردی کلیدی، شامل هر گونه استرس اصلی یا تغییرات بزرگی که اخیراً در زندگی داشته اید، که ممکن است با خشکی دهان ارتباط داشته باشد.
• همه داروهای تجویزی، ویتامین ها، دمنوش های گیاهی، و دیگر مکمل ها و داروهای OTC که مصرف می کنید همراه را دوز آنها.