دندانپزشکان همیشه اهمیت مراقبت خوب از دنچرها و پروتزهای مصنوعی را به بیماران خود یادآوری می کنند. یک دلیل این اهمیت، پیشگیری از بروز مشکلاتی مانند دنچر استوماتیت است.

دنچر استوماتیت چیست؟

دنچر استوماتیت یکی از ضایعات مخاطی شایع دهانی است که التهاب بافت لثه می باشد که با دنچرها یا پروتزهای مصنوعی دندان پوشانده شده است و معمولاً با عفونت های قارچی و باکتری به نام کاندیدا آلبیکانز بروز پیدا می کند (که عامل بروز برفک دهان نیز می باشد). این مشکل عموماً در فک بالای افراد مسن مشاهده می شود. افراد سالخورده بیشتر مستعد بروز این مشکل هستند زیرا معمولاً آنها افرادی هستند که بیشترین استفاده را از دنچرها دارند، بعلاوه به این دلیل که به نظر می رسد بهداشت دهانی آنها کاهش پیدا می کند.

کاندیدا عموماً داخل دهان وجود دارد اما پاکسازی ناکافی پروتزهای مصنوعی، و همچنین بهداشت نامناسب دهان با افزایش میزان آنها ارتباط دارد که می تواند به نوبه خود موجب بروز دنچر استوماتیت شود. علاوه بر این، وقتی فرد شب ها دنچر خود را از دهان خارج نکند رشد قارچ ها نیز افزایش پیدا می کند، زیرا این شرایط امکان رشد بی وقفه را در آن منطقه به آنها می دهد. وقتی پرتزهای مصنوعی مدام داخل دهان باشند، یا حتی اگر تمام وقت استفاده نشوند اما اکثر اوقات داخل دهان باشند، عمل پاکسازی بزاق دهان با وقفه مواجه می شود .

دنچر استوماتیت

علل بروز دنچر استوماتیت

عوامل مخاطی از جمله عواملی هستند که در ایجاد بیماری دنچر استوماتیت دخیل می باشند، همچنین عوامل رفتاری و نحوه استفاده در بیمارانی که از دست دندان های کامل استفاده می کنند. در این بیماران، استفاده از پروتزهای مصنوعی دندانی در طول شب قابل توجه ترین عامل است.

گرچه به نظر می رسد عامل اصلی بروز دنچر استوماتیت عفونت قارچی باشد، اما عوامل دیگر نیز باید مد نظر قرار بگیرند؛ که عبارتند از خود پروتزهای مصنوعی و همچنان عوامل سیستمیک و موضعی در بیمارانی که سن آنها در حال بالا رفتن است و در حال از دست دادن همه دندان های خود هستند. میزان التهاب ارتباط مستقیم دارد با تجمع مخمر در سطح پروتزهای مصنوعی. نشان داده شده است که تروما نیز در تولید غشاء پایه شامل کلاژن نوع چهارم و لامینین (آلفا 1) نقش دارد، بنابراین نشان دهنده ارتباط احتمالی این عناصر یا دنچر استوماتیت است. با توجه به عوامل مربوط به پروتزهای مصنوعی، آلرژی به شکل التهاب مخاطی پیشنهاد می شود. این واکنش ممکن است مربوط به وجود مونومرهای رزینی، هیدروکینون پراکسید، دی متیل تولویدین، یا متاکریلات موجود در پروتز مصنوعی باشد. علاوه بر این، حساسیت های تماسی مانند این با رزین های سرما یا خودکار بیشتر از مواد پایه پروتز مصنوعی که با گرما کیور می شوند شایع هستند.

در اکثر یا حتی در تمامی بیماران گونه هایی از کاندیدیا شناسایی شده اند، در حالی که علاوه بر بسیاری از دیگر گونه های کاندیدیا، کاندیدیا آلبیکانز گونه غالب مجزا است. به دلیل فراوانی ارگانیسم ها در جمعیت عمومی؛ اینکه آیا ارگانیسم در این شرایط صرفاً جنبه عمومی داشته باشد همچنان یک مسئله باقی می ماند؛ نقش این ارگانیسم ها به عنوان تنها عامل مقصر در دنچر استوماتیت مشخص نیست؛ با این حال، وجود ارگانیسم های کاندیدیایی در بیوفلیم ها به طور کلی، به نقش آن در بروز و بقای دنچر استوماتیت قوت می بخشد. بهتر است عامل بروز دنچر استوماتیت چند عاملی در نظر گرفته شود و پروتز عامل اصلی آن است. با این حال، نشان داده شده است که ویژگی انباشتگی بیوفیلم در افراد استفاده کننده از دنچرها، در مقایسه با افراد سالمی که از پروتزهای مصنوعی استفاده نمی کنند، کاملاً متمایز کننده است.

دنچر استوماتیت

میزان شیوع دنچر استوماتیت

میزان دقیق شیوع دنچر استوماتیت شناخته شده نیست، اما به نظر می رسد 5/2 تا 3/18 درصد در بین افراد بزرگسال باشد. این بیماری بین افراد سالخورده شایع تر است، مخصوصاً افرادی که در خانه های سالمندان زندگی می کنند. یافته های تحقیقات متعدد نشان داده است که دنچر استوماتیت در 35 تا 50 درصد از ارفراید که دست دندان کامل استفاده می کنند شیوع دارد.

هیچ شواهدی مبنی بر شیوع این بیماری بین نژاد خاصی وجود ندارد.

فراوانی شیوع مربوط به جنسیت در مطالعات مختلف متفاوت است؛ بنابراین، هیچ گزارشی مبنی بر شیوع بیشتر آن بین جنسیت خاصی وجود ندارد.

این بیماری بین افراد مسن بیشتر از افراد جوان شیوع دارد زیرا افراد مسن بیشتر احتمال دارد که از دنچرها استفاده کنند، و میزان بهداشت دهانی و بهداشت پروتزهای مصنوعی در آنها کاهش یافته است. بعلاوه، بیماری های مزمن مرتبط با بالا رفتن سن (از جمله دیابت نوع 2)، داروهای تجویزی، و نقص سیستم ایمنی مرتبط با سن با این میزان افزایش خطر ارتباط دارند.

علائم و نشانه های دنچر استوماتیت

گرچه بروز علائم معمولاً شایع نیست، اما در برخی موارد، تنها نشانه برجسته ای که مشاهده می شود قرمزی و تورم است. وجود اِریتم و اِدِم در بخشی از مخاط سقف دهان که پروتز روی آنها قرار می گیرد شایع می باشد. وقتی پروتزهای مصنوعی خود را از دهان خارج می کنید باید بررسی کنید ببینید آیا بخشی از پلیت (سقف دهان) شما ظاهر قرمز رنگ و شکلی مانند سایه ای از دنچر دارد یا خیر. در موارد پیشرفته، ممکن هنگام بیرون آوردن پروتز یا جایگذاری آن درد و همچنین بوی بد دهان وجود داشته باشد. ضایعات سفید رنگی به نام “پلاک” نیز ممکن است به صورت مناطق پراکنده مشاهده شوند که یکی از علائم بارز عفونت قارچی در حال پیشرفت است.

پیش بینی

در اکثر بیماران از بین بردن عوامل مکانیکی و آسیب زا، استفاده مداوم از اقدامات بهداشتی دهان و دندان ها و استفاده از درمان های ضد میکروبی موضعی معمولاً باعث بهبود سریع ضایعات التهابی می شوند. معمولاً با استفاده مجدد عوامل تشدید کننده، بیماری مجدداً بروز پیدا می کند.

دنچر استوماتیت

چه گزینه های درمانی برای دنچر استوماتیت وجود دارند؟

درمان اصلی و اساسی برای این بیماری همان روشی است که برای پیشگیری از بروز آن استفاده می شود. کنترل مکانیکی پلاک، عادات بهداشتی صحیح و مناسب، همچنین عادات استفاده صحیح از پروتزهای مصنوعی دندانی برای حفظ سلامت دهان و درمان (و همچنین پیشگیری) بیماری های دنچر استوماتیت نیاز هستند. یکی از اصول بنیادی این درمان خارج کردن پروتز در طول شب است تا از این طریق زمان کافی برای بهبود بافت ها و پیشگیری از رشد بیشتر باکتری ها در این منطقه وجود داشته باشد. در برخی موارد گزارش شده است که بدون استفاده کامل از پروتز مصنوعی دندانی و بهبود بهداشت دهانی، این شرایط می تواند ظرف 2 هفته برطرف شود.

خود پروتزهای مصنوعی نیز می توانند محل مناسبی برای انباشته شدن کاندیدیا باشند و باید برای پیشگیری از بروز مجدد عفونت داخل دهان با دقت پاکسازی شوند. این کار را می توان با تمیز کردن دقیق پروتز با مواد شوینده و یا غوطه ور کردن آن درون یک محلول ضد عفونی کننده ایمن انجام داد. اگر دندان مصنوعی پارسیل با اجزاء فلزی دارید، از تمیز کردن آن با مواد سفید کننده خودداری نمایید زیرا این موادمی توانند موجب خوردگی فلز شوند.

اگر فکر می کنید دنچر استوماتیت دارید، می توانید با مراجعه به دندانپزشک یا حتی تماس تلفنی از او مشورت بخواهید. اگر دندانپزشک شما تأیید کرد که شما دنچر استوماتیت دارید، ممکن است برای زدودن مؤثرتر قارچ از پلیت (سقف دهان یا کام) شما کرم های موضعی ضد قارچ، همچنین دهانشویه های ضد عفونی کننده تجویز کند.

در موارد دیگر که مشکل حتی با مداخلات تخصصی نیز برطرف نمی شود، به این معناست که مسئله دیگری موجب بروز مشکل شده است. برخی عوامل دیگر که می توانند موجب بروز دنچر استوماتیت شوند عبارتند از دیابت نوع 2، کمبود ویتامین، و حتی داشتن سیستم ایمنی که با مشکل مواجهشده است، مانند افرادی مبتلا به HIV یا ایدز.

درمان های پزشکی

علیرغم عدم وجود علائم، به دلیل خطر هیپرپلازی اپیتلیال پاپیلاری، بیماران با موارد پیشرفته، مزمن، یا درمان نشده قبلی باید تحت درمان قرار بگیرد. هیپرپلازی التهابی پاپیلاری اپیتلیال (IPEH) معمولاً قبل از قرار دادن مجدد یا تنظیم و دستکاری پروتز، نیاز به برداشت ضایعه از طریق جراحی دارد. در موارد خفیف IPEH، درمان های ضد قارچ بدون جراحی ممکن است یک گزینه قبل از تعویض یا تنظیم پروتزهای دندانی باشند.

در صورت عدم وجود هیپرپلازی پاپیلاری، سازگاری پایه پروتز با سطوح مخاطی آلوئولار و کام باید مورد بررسی قرار بگیرند و ناهنجاری های اکلوزال، ابعاد عمودی، و موقعیت مرکزی شناسایی و درمان شوند. بهداشت دقیق دندان مصنوعی، با مسواک زدن با دقت روزانه، الزامی است. دندان مصنوعی باید در طول شب داخل محلول های ضد عفونی کننده ای مانند کلرهگزیدین یا سدیم هیپوکلریت رقیق شده (10 قطره ماده سفید کننده خانگی در یک ظرف مخصوص دنچر یا ظرفی پر از آب) غوطه ور شود. در صورتی که پایه دنچر فلزی است، بیمار باید از استفاده هیپوکلریت خودداری کند زیر باعث لکه دار شدن پروتز مصنوعی شما می شود. یکی دیگر از مزایای غوطه ور کردن شبانه پروتز مصنوعی این است که بیمار باید برای مدت زمانی طولانی آن را بردارد. برداشتن دندان مصنوعی تحریکات اضافی را به حداقل می رساند و سنگ بنای درمان است.

گزینه دیگر برای ضد عفونی کردن دنچرها می تواند ضد عفونی کردن آنها با مایکروویو باشد. نشان داده شده است که به اندازه کلرهگزیدین 2/0%، هیپوکلریت سدیم 02/0%، و نیستاتین موضعی در درمان دنچر استوماتیت مرتبط با کاندیدیا مؤثر باشد.

در صورت شناسایی ارگانیسم های قارچی و یا حتی اگر دستوراتی که در بالا ذکر شدند موفق به از بین بردن این شرایط نشدند، درمان ضد قارچ را آغاز کنید. درمان موضعی خطر اول درمان است. استفاده از قرص های زیر زبانی کلوتریمازول یا نیستاتین ، همراه با خارج کردن پروتزهای مصنوعی از داخل دهان توصیه می شود. اعمال مواد ضد قارچ (مانند پودر یا کرم نیستاتین) روی سطوحی که با پروتزهای مصنوعی تماس دارند نیز توصیه می شوند. درمان های داوریی موضعی را با مراقبت های صحیح از دنچرها که در بالا توضیح داده شد ترکیب کنید.

در مواردی که درمان های معمول جواب نمی دهند، باید به فکر نقش بیماری های سیستمیک و تأثیر آن روی عملکرد و هومئوستاز (تعادل حیاتی) دهان بود. مهم ترین بیماری سیستمیکی که ممکن است دنچر استوماتیت را تحت تأثیر قرار دهد دیابت نوع 2 است. در بیمارانی که دیابت نوع 2 دارند، تعداد ارگانیسم های کاندیدیایی که به سلول های اپیتلیال پالاتال (سقف دهان) می چسبند، به میزان چشمگیری افزایش پیدا می کند؛ این یافته ها مؤید این موضوع هستند که افراد مبتلا به دیابت بیشتر مستعد دنچر استوماتیت همراه با کاندیدیا باشند. با این حال، در مطالعات اخیر پیشنهاد شده است که کاهش مقاومت در برابر ارگانیسم های کاندیدیایی موجود قبل از ابتلا به دیابت نوع 2 مربوط به دنچر استوماتیت است.

شرایط دیگری که ممکن است لازم باشد کنار گذاشته شوند عبارتند از: نقص نقص ایمنی سلولی و اختلالات ایمونولوژیک هورمونی، عفونت HIV، کم کاری تیروئید، رژیم غذایی نامناسب، و استفاده از داروهای تجویزی.

در مطالعه ای که به ارزیابی فعالیت های ضد قارچی سرکه سیب در شرایط آزمایشگاهی روی کاندیدیا ssp، شامل دنچر استوماتیت پرداخت، چنین نتیجه گیری شد که سرکه سیب دارای خواص ضد قارچی در برابر کاندیدیا ssp می باشد، بنابراین نشان دهنده اثر درمانی احتمالی برای بیماران مبتلا به دنچر استوماتیت می باشد.

هدف از دارو درمانی از بین بردن عفونت، کاهش مرگ و میر، و پیشگیری از بروز مشکلات بعدی است. کلوتریمازول، نیستاتین، و دهانشویه ها از جمله این داروها هستند.

آموزش بیماران

نیاز به یک مؤلفه آموزشی در برنامه های پیشگیرانه مراقبت از سلامت دهان در مؤسسات نگهداری از سالمندان برآورده نشده است. دندانپزشکانی که با بیماران سالمند کار می کنند باید با اجرای یک برنامه پیشگیرانه مراقبت های بهداشتی دهان این نیاز را مرتفع کنند. چنین برنامه هایی نه تنها باید معاینات و مراقبت های پیشگیرانه را شامل شوند، بلکه در آنها باید آموزش کافی متخصصان مراقبت های بهداشتی و اعضای خانواده بیمار را نیز شامل شود. بیماران باید یاد بگیرند چگونه به درستی از دنچرهای خود استفاده و آنها را ضد عفونی کنند و چگونه کارهای بهداشتی دهان را به خوبی انجام دهند.

عوارض جانبی ناشی از دنچر استوماتیت

در صورتی که دنچر استوماتیت درمان نشود و به صورت مزمن درآید، ممکن است هیپرپلازی التهابی پاپیلاری اپیتلیال (IPEH) بروز پیدا کند. تا به حال بدخیم شدن IPEH گزارش نشده است.